Şu an şehirleşmeyle hiçbir izi kalmamış olan Meles Çayı – Halkapınar Diana Hamamları, 19. yüzyıla ait “İzmir, Diana Banyoları (Hamamları)” kartpostallarda mavi bir gölün çevresindeki ağaçlar, sazlarla hoş bir mesire yeri olarak karşımıza çıkar.

Prof. Dr. Ersin Doğer; İzmir’in Smyrna’sı isimli kitabından: “Bugün bulunduğu semte ismini veren Halkapınar kaynakları ve bu kaynakların yeryüzüne çıktıktan sonra oluşturduğu gölcük, Prehistorik çağlardan 70’lere kadar bölgenin en büyük tatlı su rezervi olarak hizmet verdi… Antikçağ yazarlarının Meles Çayı ve kaynaklarına ilişkin betimlemeleri Halkapınar gölcüğü ve bu gölcükten çıktıktan kısa bir süre sonra denize kavuşan Halkapınar Çayı’na uymaktadır.”

M.S. 2.yüzyılda İzmirli hatip Aelius Aristides, “Şehrin sokaklarına hâkim olan Apollon’un kapılar önünde ziynet olacağı yerde deniz perilerine ismini veren ve kaynağından denize kadar yatağını kazan Meles, şehrin kapıları önünden kolunu uzatmaktadır. Bu kaynaklar, suları kısa bir mesafede denize akan bir hamamdır.”

M.S. 4. Yüzyılın ünlü sofistlerinden Himerios “Bu Meles Çayı İzmir’in varoşları içinde doğar. Çayın kaynakları pek çoktur ve birbirlerinin yanından çıkmaktadırlar. Bu kaynaklardan oluşan çay, hemen bu kaynakların yanında bir göl halini alır ve bunun her tarafında küçük sandallar gerek kürek ile ve gerek sahilden yedekleme suretiyle seyredebilirler. Çayın etrafı serviler ve zarif sazlarla bezenmiştir.”

Smyrna kentindeki Meles ile günümüzde Meles Çayı olarak anılan akarsuyun aynı olup olmadığı ve Meles isminin kaynağı hakkında tartışmalar sürmektedir. Troya ile özdeşleşen Homeros, Melesigenes (Meles’in oğlu) sıfatı ile anılır. Destanlarını Meles Çayı’nın kaynağına yakın bir mağarada kaleme aldığı, adına adanmış bir tapınağın (Homereion) da bu çayın kıyılarında yer aldığı iddia edilegelmektedir.

On dokuzuncu yüzyılın sonralarına doğru, şiddetli bir su kıtlığı İzmir kentinin daha fazla gelişmesine engel olunca bir Belçika firmasının araştırmaları sonucu Meles Çayı Halkapınar kaynaklarında bir sistemin kurulması ve işletilmesine izni çıkarılmıştır. Belçika firması sarnıç, pompa istasyonu, su deposu ve gerekli isale borularının yapımını 1886 ile 1897 yılları arasında tamamlar. Halkapınar tesisleri 1897 yılından 1973 yılına kadar 76 yıl süre ile kullanılır, bu tarihten sonra açılan yeni kuyular nedeniyle pınarlar sayesinde var olan ve 70lerde 14bin m2 yüzölçümüne sahip Halkapınar gölü yok olur. Üzerine metro istasyonu, otobüs durakları yapılır ve İzmirliler yakın geçmişindeki bu büyük değişimden bihaberdir.